Sau hơn 10 năm thực hiện Nghị quyết số 26 và 9 năm triển khai Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng Nông thôn mới (NTM) với sự nỗ lực, cố gắng của cả hệ thống chính trị các cấp, các lực lượng xã hội và hưởng ứng, chung tay góp sức của nhân dân, cả nước đã đạt được những thành tựu vượt bậc. Khu vực nông thôn nước ta đã có những chuyển biến rõ nét trên hầu hết mọi lĩnh vực phát triển, thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, cải thiện đời sống của nông dân, góp phần quan trọng phát triển kinh tế – xã hội của cả nước, củng cố và nâng cao niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước.

Xu thế đô thị hóa là tất yếu của sự phát triển ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Điều này đồng nghĩa với sự xích lại khoảng cách giữa đô thị và nông thôn; sự thay đổi kiến trúc cảnh quan làng quê đang diễn ra từng ngày. Ở các vùng nông thôn hiện nay, kiến trúc được xây dựng theo ý muốn của từng hộ gia đình, phần lớn đều lấy nguyên mẫu nhà chia lô ở đô thị. Nhà ở nông thôn nói chung được xây dựng khang trang, bền vững, hình thức các loại rất phong phú nhưng ít kiểu đẹp, kiến trúc có nhiều biểu hiện kém đi.Tình trạng phá bỏ nhà truyền thống để xây nhà ống khá phổ biến, những ngôi nhà ba gian hai chái dần nhường chỗ cho nhà cao tầng kiến trúc hình ống; không gian sân vườn xanh mướt cũng dần thu hẹp, mật độ "bê tông hóa” ngày càng tăng nhanh. Làng quê đang trong cơn say bê tông hóa, đô thị hóa vội vã, ẩu đoảng.

Hiện nay, cũng có nhiều thiết kế mẫu được tuyển chọn từ các cuộc thi thiết kế nhà nông thôn hoặc do các văn phòng thiết kế tại địa phương công bố. Mặc dù vậy, trên thực tế, việc người dân được tiếp cận với các thiết kế mẫu rất hạn chế chưa kể đến việc sử dụng các thiết kế mẫu không đơn giản, do các thiết kế mẫu nên cũng khó mà phù hợp đối với từng khu đất cụ thể thường có hình dáng – kích thước, địa hình, địa chất, thủy văn, thời tiết, phong thủy… khác nhau.

Nếu như vấn đề Nhà ở nông thôn trước đây khó nhìn thấy cơ hội hay khả năng có thể giải quyết thì hiện nay với sự phát triển của công nghệ, chúng ta có cơ hội có thể giải quyết vấn đề Nhà ở nông thôn. Với công nghệ hiện tại có thể nghĩ tới việc xây dựng dữ liệu lớn về việc nghiên cứu thiết kế các mẫu nhà phù hợp với điều kiện từng địa phương, phù hợp theo từng mực đích sử dụng. Người dân có thể nêu các điều kiện về việc xây dựng và nhu cầu đối với ngôi nhà mong muốn, máy tính sẽ gửi tới họ các lựa chọn thiết kế mẫu phù hợp với mức chi phí phù hợp. Các thiết kế mẫu có thể phát triển để trở thành các mẫu được lắp dựng từ các cấu kiện điển hình chế tạo sẵn, tạo nền tảng để các đơn vị sản xuất công nghiệp vào cuộc, qua đó giảm đáng kể giá thành xây dựng. Việc này sẽ mang lại 1 cuộc cách mạng về thiết kế và xây dựng nhà ở cho các vùng nông thôn Việt Nam.

Vậy, vấn đề của kiến trúc nông thôn hiện nay đặt ra thách thức để các KTS nghiên cứu, tổng hợp, hướng dẫn, thuyết phục cộng đồng nông thôn biết lựa chọn những giá trị kiến trúc. Đồng thời đề xuất những giải pháp thiết kế, xây dựng phù hợp với nơi ở cụ thể của từng khu vực vùng miền phù hợp với dòng chảy phát triển của công nghệ số trong thời đại mới.

Quá trình chuyển đổi số trong ngành xây dựng đã mở ra nhiều cơ hội mới. Trong khi có một số công nghệ đang được kỳ vọng tạo ra cách mạng hóa ngành xây dựng, BIM đang được đặc biệt được quan tâm. Ứng dụng BIM trong thiết kế nhà ở lắp ghép tiền chế đã trở thành mắt xích quan trọng trong sự phát triển của ngành xây dựng trên thế giới và dự báo cũng là phương hướng trong sự phát triển của ngành xây dựng Việt Nam trong tương lai.

Ứng dụng BIM trong thiết kế lắp ghép là chuyển các tác nghiệp tại hiện trường truyền thống sang thực hiện tại công xưởng, sau khi hoàn tất mới vận chuyển tới hiện trường thi công lắp dựng.

Nhà module lắp ghép đang trở thành một giải pháp thay thế cho những ngôi nhà được xây dựng thủ công tại chỗ cũng mở ra tiềm năng rất lớn với kiến trúc tại nông thôn hiện nay vẫn còn bỏ ngỏ, mang tới hi vọng cho các ngôi nhà có kiến trúc hiện đại, mang giá trị bản sắc và với chi phí xây dựng hợp lý. Thông qua công nghệ thông tin, các sản phẩm nhà module có thể tiếp cận đến với nhiều người hơn, nhiều vùng miền hơn.

Trong suy nghĩ của nhiều người, nhà lắp ghép vẫn chỉ là những công trình tạm bợ dựng lên làm kho xưởng với những vật liệu xây dựng có độ bền không cao và chỉ được sử dụng trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, sự phát triển của công nghệ, vật liệu xây dựng trong những năm gần đây ngày càng được nâng cấp, đảm bảo đáp ứng đầy đủ các tiêu chí cho nhu cầu xây dựng nhà ở. Trong khu vực lắp đặt, các sản phẩm gia dụng thể hiện nhiều tính năng tuyệt vời:

Ưu điểm rõ ràng nhất của các giải pháp lắp ghép là tốc độ xây dựng cao vì chúng được thiết kế và sản xuất trước. Ngay sau đó, ngôi nhà được đưa đi công trường và xây dựng. Các thành phần của nhà ở được tính toán tối ưu và được làm từ vật liệu nhẹ và thân thiện với môi trường. Điều này giúp chi phí xây dựng nhà lắp ghép rẻ hơn so với các giải pháp khác.

Khi mục đích sử dụng thay đổi, người sử dụng có thể tháo dỡ toàn bộ ngôi nhà, chuyển đến vị trí khác, bổ xung hoặc thay thế một số chi tiết để và lắp dựng lại. Bằng cách đó, người dùng có thể tiết kiệm được chi phí.

Nhà lắp ghép được sản xuất trước và sử dụng vật liệu không độc hại để loại bỏ hầu như rác thải và chất thải gây hủy hoại môi trường. Thực hiện cấu kiện hóa và công nghiệp hóa việc xây dựng nhà ở, tạo nên các công trình xanh, bảo vệ môi trường, Cacbon thấp và tiết kiệm năng lượng.

Sự phát triển của mỗi một loại kỹ thuật đều không thể tách rời sự hỗ trợ của các chính sách chính phủ, nếu như không có sự hỗ trợ chính sách tương ứng thì rất khó để phát triển. Hiện tại, một số quốc gia đã có những chính sách ưu đãi về thuế đối với nhà lắp ghép được sản xuất trong nhà máy để khuyến khích bảo vệ môi trường

Loại nhà sử dụng hệ thống khung thép tiền chế và sàn bê tông panel siêu nhẹ để thay thế cho các cột và trần bê tông truyền thống. Đáp ứng được mọi tải trọng, yêu cầu về độ bền.Tiết kiệm chi phí hơn so với giải pháp nhà bê tông. Linh hoạt trong thiết kế, chủ đầu tư có thể thỏa sức sáng tạo để tạo ra công trình hiện đại, ấn tượng, độc đáo theo phong cách riêng của mình.

Toàn bộ các cấu kiện bê tông như móng, dầm, cột, tấm tường, tấm sàn, … đều được đúc sẵn tại nhà máy. Sau đó các cấu kiện sẽ được thực hiện lắp dựng tại hiện trường. Liên kết bằng bu lông. Sử dụng vật liệu dẻo và miếng đệm cao su để hoàn thiện các khe hở và mối nối lắp ghép

Đối với công nghệ lắp ghép, trong khi phần móng công trình đang được thi công tại công trường thì các cấu kiện kết cấu phần thân đã được sản xuất đồng thời tại nhà máy. Điều này cho phép tổ chức thi công khoa học hơn và rút ngắn thời gian. Các cấu kiện bê tông lắp ghép được dự ứng lực hoặc sừng dụng Bê tông cường độ cao cho phép vượt nhịp lớn với tiến diện thanh mảnh tạo ra những không gian rộng thông thoáng cho công trình.

Loại nhà kiểu này được lắp ghép hoàn thiện nguyên khối tại nhà xưởng rồi được đưa đến tận nơi bằng xe container và đặt vào đúng vị trí. Loại nhà này có tính điển hình cao khó tùy biến theo mong muốn của chủ đầu tư nhỏ lẻ. Tuy nhiên cũng tương tự các loại nhà sản xuất trong nhà máy, sản phẩm có chất lượng được kiểm soát tốt, thời gian thi công tại công trường ngắn nhất trong các loại lắp ghép nhưng có thể gây khó khăn trong việc vận chuyển do cấu kiện là những module nhà đã hoàn chỉnh.

Tuy còn mới mẻ ở Việt Nam, nhưng công nghệ nhà lắp ghép là kiểu nhà thông dụng ở các nước phát triển như Đức, Mỹ, Úc, Nhật Bản… trên thế giới nhà lắp ghép đã xuất hiện và phát triển từ gần 100 năm nay nhờ tính năng ưu việt của nó. Ngoài thi công nhanh, tiết kiệm thời gian, chi phí, nhà lắp ghép còn rất thân thiện với môi trường khi giúp hạn chế khai thác tài nguyên trong xây dựng. Bởi nhà lắp ghép là sản phẩm công nghiệp, nhiều nguyên liệu trong sản xuất vật liệu này được tái chế từ phế liệu.Trở lại với Việt Nam, nhiều chuyên gia trong ngành cho rằng, nhà lắp ghép rất phù hợp với điều kiện khí hậu, thủy văn.. ở nước ta. Chưa kể, với giá thành rẻ, phù hợp với khả năng chi trả của đại đa số người dân Việt. Ghi nhận thực tế cho thấy, mặc dù chưa được sử dụng phổ biến, đặc biệt trong phân khúc nhà ở, nhưng nhà lắp ghép lại được thực hiện nhiều ở những công trình kinh doanh như siêu thị, quán cà phê, thẩm mỹ viện, homestay… nhờ thời gian thi công nhanh, giá thành thấp và có thể tháo, lắp di chuyển linh hoạt. Một số dự án triển khai nhà lắp ghép trong xây dựng nhà thấp tầng ở nước ngoài có thể đem đến nhiều kinh nghiệm triển khai thực tế cho việc ứng dựng tại Việt Nam.

Dự án Tiny Victories là một cuộc thi thiết kế kiến trúc với mục tiêu thiết kế những ngôi nhà bền vững, an toàn và chất lượng, nơi trú ẩn tối giản hoặc "ngôi nhà siêu nhỏ” cho những người vô gia cư ở miền Trung Texas (Mỹ). Ngôi nhà phải cung cấp những nhu cầu cơ bản về nơi ở và sự thoải mái, đồng thời mang đến cho người ở sự nhạy cảm về vị trí của mình trong cộng đồng. Nhà bếp và phòng tắm được cung cấp ở một khu vực chung. Cuộc thi khuyến khích mạnh mẽ mức độ khám phá sáng tạo hoặc thử nghiệm với những thiết kế này, trong khi vẫn duy trì mục tiêu nâng cao vị thế và phẩm giá hiện có ở Làng Cộng đồng là trên hết!

Community First! Village (Làng Cộng đồng là trên hết) – một chương trình của Mobile Loaves & Fishes, là một cộng đồng được quy hoạch trên gần 11 hecta sẽ cung cấp nhà ở bền vững và một cộng đồng hỗ trợ cho người tàn tật và người vô gia cư lâu năm ở miền Trung Texas. Làng Cộng đồng là trên hết! sẽ biến đổi hoàn toàn cộng đồng miền Trung Texas, khi mà những người đàn ông và phụ nữ sống trên đường phố được nâng lên thành một cộng đồng và có một ngôi nhà.

Với giá nhà hiện tại vượt ngoài tầm với của nhiều người Úc, một số công ty đang có những ý tưởng vượt trội và mang đến những ngôi nhà chỉ từ 12 ngàn đô la cho người dân Úc. Nhà lắp ghép flatpack cung cấp nơi cư trú trong một ‘chiếc hộp’ – được gọi là ‘ngôi nhà của tương lai’ theo tổng giám đốc Kieran Callan của Nest’d.Nest’d đã kết hợp với tổ chức từ thiện Kids Under Cover – tổ chức đã xây những ngôi nhà nhỏ cho các em cần nơi nương tựa trong gần 30 năm qua. Tất cả lợi nhuận thu được từ việc bán những căn nhà lắp ghép này sẽ được xung vào quỹ của tổ chức Kids Under Cover.

Ông Callan cho biết: "Chúng tôi mang đến cho khách hàng những căn hộ nhỏ có giá khởi điểm từ 35.000USD, có căn lên đến 135.000USD. Như các bạn có thể thấy, thậm chí nếu so với một căn hộ nhỏ cũng đã thấy rõ sự khác biệt lớn về chi phí sở hữu.” Các ngôi nhà được làm bằng một loại vật liệu gọi là Durapanel làm từ rơm và nhựa nén. Ông Callan cho biết vật liệu này vô cùng tốt trong việc cách nhiệt và giữ ấm vào mùa lạnh cũng như có giá trị cao về mặt môi trường.

Nhật Bản được thế giới biết đến là đất nước luôn phải hứng chịu mọi ảnh hưởng của thời tiết khắc nghiệt. Đây là nơi thường xuyên xảy ra động đất, trung bình một năm có khoảng 8000 trận động đất gây thiệt hại về người và của rất nhiều. Do vậy, việc thiết kế những ngôi nhà không chỉ kiên cố mà còn có khả năng chống động đất là lựa chọn hàng đầu của người dân xứ sở mặt trời mọc. Ngành công nghiệp nhà lắp ghép của Nhật Bản có tính sáng tạo cao đã phát triển phương pháp tiếp cận hướng đến người dùng bằng cách tích hợp các kỹ thuật tiếp thị, thiết kế và định hướng chất lượng được phát triển đặc biệt vào quy trình sản xuất của mình. Việc tùy chỉnh được thực hiện thông qua quản lý toàn diện và cân bằng giữa việc sử dụng các thành phần tiêu chuẩn với sự linh hoạt của việc lắp ráp. Với việc các nhà sản xuất liên tục cố gắng thu hẹp khoảng cách giao tiếp giữa họ và khách hàng của họ để đưa ra các thiết kế tùy chỉnh hàng loạt thành công, người mua nhà được hưởng lợi từ cảm giác sở hữu và cá nhân.

Trong thời kỳ hậu chiến, Nhật Bản bắt đầu thử nghiệm nhà lắp ghép để đáp ứng nhu cầu, và việc sản xuất trong nhà máy trở nên phổ biến hơn. Một trong những lý do đằng sau xu hướng này là các ngôi nhà có tuổi thọ ngắn ở Nhật Bản – trung bình là 26 năm – và người mua nhà thường thích tự xây. Dân số của đất nước này gần gấp đôi so với Vương quốc Anh, nhưng số nhà ở mới được xây dựng ở Nhật Bản nhiều hơn gấp sáu lần so với ở Anh mỗi năm. Một gia đình phát triển lâu hơn ngôi nhà của mình sẽ chỉ cần phá bỏ nó và xây một ngôi nhà mới trên cùng một địa điểm và một số công ty hiện cung cấp các giao dịch thay thế nhà: khoảng thời gian tối đa năm mươi ngày (kể cả cuối tuần) từ chuyển ra ngoài đến chuyển đến. Phong cách này xây dựng làm cho một quy trình sản xuất có thể tùy chỉnh hoàn toàn trở nên đặc biệt thuận lợi.Nhu cầu cấp thiết về nhà ở trong những năm 1960 và 70 cũng tạo cơ hội cho việc xây dựng nhà thông thường không thể bão hòa thị trường nhà ở do thiếu nguyên liệu và lao động. Kết quả là, các ngôi nhà được sản xuất đã cung cấp một giải pháp thay thế giá cả phải chăng, thúc đẩy đáng kể sự chấp nhận rộng rãi của thị trường.

Nhà lắp ghép Nhật áp dụng hình thức mô-đun, bao gồm cột, kèo, xà gồ và hộp mạ kẽm làm từ vật liệu thép CT3 và U. Tường ngoài của ngôi nhà được làm bằng các tấm kim loại cao cấp, tấm vách, nhôm nhập khẩu Nhật Bản,… có khả năng cách âm, cách nhiệt, chống cháy. Đồng thời, nội thất bên trong sử dụng vách gỗ phủ melamine, trần nhà ốp melamine, nền nhà sử dụng vật liệu tấm xi măng nhẹ. Cửa chính và cửa sổ của nhà lắp ghép Nhật được làm theo chất liệu khách hàng yêu cầu. Nhiệm vụ đảm nhận kết nối giữa các phần tử của ngôi nhà là hệ thống chống đỡ, có thể chống chọi với bão cấp 12 – 13. Đối với hệ thống thoát nước, hệ thống máng xối sẽ được lắp đặt gần mái nhà để đảm bảo nước không bị ứ đọng nước hay sụt lún, rò rỉ bên trong.

Tại Nhật Bản, nhà lắp ghép được tùy chỉnh hàng loạt bằng cách sử dụng chủ yếu một hệ thống thành phần tiêu chuẩn hóa để bố trí kết cấu, ngoại thất và nội thất. Để cung cấp sự linh hoạt cần thiết, một hệ thống mô-đun được sử dụng, trong đó các bộ phận của vỏ được chia thành các loại thể tích, bên ngoài và bên trong, và được lắp theo nhiều cách khác nhau bằng cách sử dụng hệ thống đầu nối đa năng. Các thành phần thể tích được sử dụng để xây dựng cấu trúc xác định số lượng và kích thước của từng loại phòng, trong khi các thành phần bên trong và bên ngoài phục vụ để phối hợp các yếu tố trang trí và chức năng tùy chỉnh một ngôi nhà.

Khái niệm về các thành phần thể tích thường áp dụng cho các ngôi nhà chế tạo sẵn theo mô-đun, bởi vì hệ thống nhà ở được ốp không xác định các giới hạn về không gian đối với một thể tích không gian nội thất. Tuy nhiên, trong quá trình thiết kế những ngôi nhà có vách ngăn, một logic mô-đun cũng được áp dụng tương tự, dựa trên kích thước của tấm chiếu tatami truyền thống (90 x 180 cm, hoặc 3 x 6 ft), tạo thành đơn vị cơ bản của một căn phòng và cung cấp một biện pháp thuận tiện mà các nhà sản xuất có thể sản xuất các thành phần đơn vị. Sau đó, mỗi đơn vị cấu trúc được coi như một thành phần khung hình hộp, với các biến thể không gian được xác định bởi sự kết hợp của các đơn vị tiêu chuẩn này.

Trở lại với nông thôn Việt Nam, kiến trúc nông thôn nói chung và nhà ở nông thôn nói riêng vẫn luôn là mối quan tâm, trăn trở của giới kiến trúc Việt Nam. Riêng về nhà ở nông thôn đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu, công trình thiết kế đề cập rất nhiều vấn đề như: Từ thực tế cuộc sống nông thôn, sinh hoạt và lao động thường nhật của người nông dân để kiến tạo không gian sống cho người nông dân trên nền tảng kiến thức truyền thống và nhu cầu hiện đại. Tính đa dạng và linh hoạt của ngôi nhà nông thôn từ khuôn viên nhà ở đồng bằng Bắc Bộ dung dị và sinh thái đến ngôi nhà ven biển miền Trung mái thấp hay nhà ở kênh rạch Nam Bộ đều đã được nghiên cứu và thiết kế thí điểm.

Hành trình từ những thiết kế, lý thuyết, công trình nghiên cứu đến thực tiễn xây dựng và đời sống của người nông dân vẫn là cả một chặng đường dài. Tuy nhiên trong kỷ nguyên số hóa, ngành xây dựng và kiến trúc nói riêng cũng không nằm ngoài cuộc. Chuyển đổi từ thế giới vật lý sang thế giới kỹ thuật số đã mở ra nhiều cơ hội mới. Những thiết kế dành cho kiến trúc nông thôn cần được mô phỏng, tính toán kỹ lưỡng, giá trị thẩm mỹ phù hợp văn hóa bản địa và phù hợp nhu cầu thời đại. Trước sự đô thị hóa rất nhanh của nông thôn, nhu cầu xây dựng đòi hỏi nhanh chóng và kịp thời nhưng cũng đảm bảo về chất lượng, hình thức, lực lượng xây dựng theo phương pháp truyền thống sẽ không thể đáp ứng kịp về tiến độ cũng như chất lượng . Kỹ thuật BIM và công nghệ xây dựng lắp ghép có thể đem những thiết kế đó đến với thực tế nhanh hơn nhờ tính chính xác, giá thành hợp lý, thời gian xây dựng nhanh chóng…

Nông thôn Việt Nam đang trong quá trình vận động và phát triển, đặt ra cho các thệ hệ KTS thử thách để hình thành nên một diện mạo mới của làng quê thời kỳ mới hiện đại hơn, tiện nghi hơn, có bản sắc hơn. Điều đó kỳ vọng sẽ tạo nên sự chuyển đổi êm ái, ít gây xáo trộn và hợp lý về kiến trúc trong quá trình hiện đại hóa, đô thị hóa nông thôn.

Viện Phó Viện Kiến trúc - Hội KTS Việt Nam