Trong quá trình xử lý nước thô thành nước sinh hoạt không thể thiếu công đoạn làm trong nước (giảm độ đục), tách cặn lơ lửng trước khi khử trùng và cấp tới người tiêu dùng. Công đoạn này theo ngôn ngữ khoa học được gọi là quá trình keo tụ. Đây là quá trình loại bỏ các tạp chất không tan và có kích thước vô cùng nhỏ đang phân tán lơ lửng trong nước. Nhờ có chất keo tụ là phèn đơn, phèn PAC (Poly Aluminium Chloride),… kết dính các tạp chất này lại với nhau thành bông cặn có kích thước to hơn, nặng hơn và lắng xuống thành bùn, sau đó bị tách gạn ra khỏi nước. Bông keo sẽ kéo theo rất nhiều các tạp chất hữu cơ khác, kể cả kim loại nặng, chính vì vậy hóa chất này được coi là một thành phần không thể thiếu trong quá trình xử lý nước.

Với các đặc điểm ưu việt của phèn PAC nên hầu hết các nhà máy sản xuất nước sinh hoạt tại Việt Nam đều đã lựa chọn loại phèn này trong công đoạn làm nước đục thành nước trong. Phần lớn lượng phèn PAC sử dụng hiện nay là nhập khẩu từ Trung Quốc. Tuy nhiên, chất lượng phèn PAC nhập khẩu từ Trung Quốc lại là vấn đề cần quan tâm. Phèn PAC chất lượng thấp, tiêu chuẩn GB-T 22627-2008 do TQ ban hành thường được sử dụng cho xử lý nước thải, còn phèn PAC chất lượng cao tiêu chuẩn GB 15892-2009 do Trung Quốc ban hành sử dụng cho xử lý nước sinh hoạt. 

Phèn PAC dùng cho xử lý nước thải thường được sản xuất từ quặng, từ nhôm phế liệu,… có chứa hàm lượng asen (As), chì (Pb), crôm (Cr) và thủy ngân (Hg) cao hơn từ 27 - 100 lần so với loại phèn PAC sản xuất trực tiếp từ nhôm hydroxit tinh khiết. Nếu sử dụng loại phèn PAC chất lượng thấp chứa hàm lượng cao các kim loại nặng nêu trên tiềm ẩn rất nhiều rủi ro ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng. 

Theo các báo cáo khoa học, dư lượng chất asen trong nước gây ra 19 bệnh khác nhau trong đó nguy hiểm và phổ biến nhất là: ung thư, eczeimer, các bệnh về nội tiết, các bệnh liên quan đến tiêu hóa và hô hấp. Nó được coi như "sát thủ vô hình” và có tính chất lâu dài. Bởi vì, khi sử dụng nguồn nước có nhiễm asen chưa có các biểu hiện lâm sàng hoặc gây tác động ngay cho con người mà nó tích lũy và phát bệnh sau 5 - 10 năm. 

Đối với nước sinh hoạt bị nhiễm chì sẽ gây ra các loại bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư máu. Khi vào cơ thể, chì sẽ tích lũy tại các bộ phận như não, thận, phổi và xương. Trong đó, trẻ em là đối tượng chịu ảnh hưởng nhiều nhất, vì trẻ em có khả năng hấp thụ chì cao hơn 4 - 5 lần so với người lớn, dẫn đến hiện tượng chậm phát triển, rối loạn về hành vi nếu tích lũy lâu dài sẽ ở mức phơi nhiễm cao, từ đó tấn công vào não và hệ thần kinh trung ương dẫn đến hôn mê, co giật, thậm chí tử vong. Đối với người lớn,  nhiễm chì tích lũy lâu dài sẽ dẫn đến các bệnh về thận, máu, tuyến giáp, tuyến yên. Đối với phụ nữ thì dễ sảy thai, sinh non, thai dị dạng hoặc vô sinh và là tác nhân chủ yếu dẫn đến ung thư. Chắc hẳn, chúng ta chưa thể quên thảm họa khủng khiếp Minamata tại Nhật Bản vào 1956 và chì là một thủ phạm chính gây ra thảm họa không chỉ cho con người mà còn cả các loài sinh vật sống ở đó.

Theo QCVN 01:2009/BYT, mặc dù trong quá trình sản xuất các nhà máy cũng đã tổ chức kiểm tra định kỳ mẫu nước bởi cơ quan chức năng, và kết quả cho thấy các tạp chất luôn dưới ngưỡng cho phép. Tuy nhiên, sẽ an toàn hơn nếu các nhà máy sử dụng phèn sạch với tần suất kiểm tra các kim loại thường xuyên để sớm phát hiện và dừng sử dụng lô phèn kém chất lượng. 

Hiện tại, mặc dù nước sinh hoạt được sử dụng cho mục đích ăn uống vẫn đảm bảo chất lượng, nhưng các cơ quan chức năng cần cập nhật, bổ sung các tiêu chuẩn quy định về chất lượng hóa chất khi sử dụng cho mục đích sản xuất nước sinh hoạt hay nước ăn để ngăn chặn việc sử dụng phèn PAC kém chất lượng. 

Các nhà máy nước phải nhận thức đầy đủ về các nguy cơ rủi ro lâu dài cho người dân khi sử dụng nước được sản xuất bởi phèn bẩn chứa kim loại nặng. Đặc biệt các nhà máy xử lý nước ở nông thôn phải tạo điều kiện và quan tâm đến khâu kiểm tra chất lượng phèn đầu vào. Như vậy mới làm cho chất lượng nước sinh hoạt đảm bảo an toàn, tránh các nguy cơ rủi ro làm phát sinh nhiều căn bệnh hiểm nghèo và cuối cùng là đảm bảo sức khỏe, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

NGUYỄN ĐỒNG HÀ