Từ Tả Vọng đình đến Tháp Rùa ngày nay
- Cập nhật: Thứ tư, 20/1/2021 | 3:31:30 PM
QLMT - Đọc cuốn sách Họ Trịnh và Thăng Long của tác giả Bình Di và Quang Vũ ( Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa- 2008 ), chúng ta hiểu sâu hơn Thăng Long thế kỷ XVI-XVII. Thật lý thú, từ cuốn sách này chúng ta khắc họa lại được diện mạo hồ Hoàn Kiếm vào thời đó.
.jpg)
Năm nhâm thìn niên hiệu
Quang Hưng 1592, chúa Trịnh Tùng giải phóng Thăng Long. Từ thời điểm này, bộ
mặt Thăng Long có nhiều đổi khác.Vương phủ chúa Trịnh được xây dựng
quy mô, là một quần thể kiến trúc nguy nga, đồ sộ ở ngoài Hoàng thành, liền sát
khu dân cư. Vương Phủ được thiết kế hình vuông, có tường bao quanh, nằm ở phía
Nam hồ Tả Vọng ( hồ Hoàn Kiếm ngày nay).
Vương phủ có ba cửa, mặt phía Nam: Chính môn,mặt phía Đông: Tuyên Vũ
môn, mặt phía Tây: Diệu Công môn. Khuôn viên phủ Chúa bao gồm phần diện tích
của Bệnh viện Việt – Đức, phố Tràng Thi,Tòa án Tối cao, Hỏa Lò, phố
Thợ Nhuộm,Thư viện Trung ương ngày nay.
.jpg "ta vong dinh")
Một buổi thiết triều tại Vương phủ chúa Trịnh
Quần thể Vương phủ của chúa Trịnh được xây dựng suốt một thời gian dài
(1592-1749 ), hoàn toàn không có thành lũy bao bọc, không ở tách biệt mà ở lẫn
với khu dân cư, là một điều rất đặc biệt, chứng tỏ thời đó rất thanh bình. Lịch
sử trung đại Việt Nam, ở châu Á và cả châu Âu, thông thường vua chúa, quý tộc
đều ở trong thành quách bảo vệđó là điều không thể thiếu được.
Các công trình kiến trúc của Vương phủ được quay về hướng Nam, một
số công trình hướng về hồ Tả Vọng. Mặt phía Đông của Vương phủ có
cửa Tuyên Vũ trông ra hồ Tả Vọng, lầu Ngũ Long, Tả Vọng đình ( nay
là vị trí Tháp Rùa ) và cung Khánh Thụy ( nay là đền Ngọc Sơn).
Vào thời đó, chung quanh hồ người ta trồng hoa cỏ, cây lạ, nuôi chim, giữ gìn
sạch sẽ, nghiêm cấm dân thường không được tới câu cá, hái hoa. Cuối hồ người ta
khơi một con ngòi dẫn ra sông Hồng để thuyền ra vào được gọi là bến tây long,
để đối với bến Đồng Tâm phường Hà Khẩu.
Tả Vọng đình, thời Lê Thái Tổ gọi là Điếu Ngư đài, đến đời chúa Trịnh Căn công
trình Tả Vọng đình được xây cao tầng. Lầu vuông, mái cong, có đắp bốn con rồng
bò trườn trên mái ngoảnh đầu lại, khảm sứ mầu óng ánh ( nghệ thuật nề ngõa ).
Lầu quay hướng Nam, trên cửa có ba chữ đại tự " Tả Vọng đình ". Tầng trên là
chỗ chúa ngồi xem tập trận. Hai đầu phía Đông và phía Tây có lan can trang trí,
mặt sàn sân thượng lộ thiên để các quan và cung nữ theo hầu có thể lên ngắm.
Tường hoa lan can ghép sứ óng ánh. Tầng dưới hình chữ nhật chạy dài chiều Đông,
Tây làm thành ba cửa kiểu tam quan như ở cửa Đoan Môn. Tả Vọng đình kiến trúc
thanh nhã, chắc chắn với một tường hoa vây lấy lầu trên.
Thời gian sau triều Nguyễn, Tả Vọng đình bị hư hỏng, không ai chăm sóc. Khi
quân Pháp xâm lược tấn công Hà Nội, Ngạc Nhi ( F.Garnier ) đã nã súng làm tầng
trên bị sập, chỉ còn tầng dưới. Thời Nguyễn , bá hộ Nguyễn Ngọc Kim đã làm đơn
với chính quyền để xin trùng tu lại Tả Vọng Đình.
Như vậy chúng ta có thể thấy Tả Vọng đình ngày xưa với Tháp Rùa ngày nay có chi
tiết kiến trúc giống nhau. Tầng ba của Tháp Rùa có hai sân trời,
với lan can bảo vệ. Có điều khác với Tả Vọng định là hai sân trời
này được đặt phía Bắc và Nam của Tháp Rùa chứ không phải theo hai hướng Đông và
Tây như ở Tả Vọng đình.
Chúng tôi đã có dịp nhiều lần được lên trên tầng ba của Tháp Rùa. Lách qua ô
cửa nhỏ theo kiến trúc gô-tích của tháp chúng ta có thể ra
một sân trời nhỏ, rộng chừng 2,5 m2. Đứng ở đây ta có thể
nhìn thấy toàn cảnh của nửa hồ phía Nam hoặc Bắc của
hồ.
Theo địa chỉ :http://chimviet.free.fr/13/nds0053.htm, chúng ta có thể đọc được bài viết của Nguyễn
Dư viết tại Lyong, 8-2002 liên quan vị trí xây dựng Tả Vọng Đình. Theo Nguyễn
Dư, Tả Vọng đình được xây trên vị trí đề Ngọc sơn ngày nay chứ không phải trên
tháp rùa. Chúng ta hãy xem các cứ liệu mà tác giả Nguyễn Dư đưa
ra.Bảng chú bản đồ Phạm Đình Bách cho biết: - Đình chúa Trịnh:
Pagode élevée sous les Lê à la mémoire des Trịnh (đình chúa Trịnh được xây dưới
thời Lê để tưởng nhớ các chúa Trịnh). Đình chúa Trịnh nằm tại địa điểm Tháp
Rùa.
Nguyễn Khắc Ngữ cũng đồng ý
với Phạm Đình Bách: "Một trong những kiểu kiến trúc thời Lê còn để lại là Tháp
Rùa hồ Hoàn Kiếm" (Nguyễn Khắc Ngữ, Mỹ thuật cổ truyền, theo bài Tháp Rùa
có từ khi nào? của Nguyên Thắng, Đoàn Kết, tháng tư, 1984). Bùi Thiết cho biết:"Tòa
tháp tọa lạc trên gò Rùa xế về phía nam hồ Hoàn Kiếm, nên gọi là Tháp Rùa.
Nguyên là đình Tả Vọng do các chúa Trịnh dựng trên gò Rùa giữa hồ Tả Vọng, gọi
là đình Tả Vọng. Cuối thế kỷ XVIII vì tin thuyết phong thuỷ, Bá hộ Kim nhận sửa
lại đình Tả Vọng để nhân đó táng hài cốt cha mẹ xuống dưới; Việc không thành,
nhưng đình Tả Vọng vẫn được sửa lại để có quy cách như hiện nay" (sđd, tr.
383).
"Ngôi đình do các chúa Trịnh sai xây trên gò Rùa giữa hồ Tả Vọng (tức hồ
Hoàn Kiếm) để làm nơi hóng mát và duyệt quân thuỷ. Vì đình nằm trong hồ Tả Vọng
nên có tên gọi Tả Vọng đình. Cuối thế kỷ XIX Bá Kim xin được xây thêm một tầng
trên tòa Tả Vọng đình để có quy mô như Tháp Rùa ngày nay" (sđd, tr.
393-394).
Tiền thân của Tháp Rùa là đình Tả Vọng. "Cái đình này làm từ đời Trịnh Căn
(chúa thứ tư trong dòng họ Trịnh) là một lầu hai tầng, tầng trên là một cái lầu
vuông bốn mái cong có đắp bốn con rồng bò quay đầu lại…Lầu quay lưng hướng nam
theo ý nghĩa làm vua quay mặt về phương nam, không chầu lại vua, không thần
phục vua Lê, vì vậy bên trên cửa có để ba chữ Tả Vọng Đình". (Chu Thiên,
Bóng nước hồ Gươm, theo Nguyên Thắng, sđd).
Nguyễn Khắc Ngữ nói rằng Tháp Rùa ngày nay có từ thời Lê. Phạm Đình Bách cho
biết tại đảo Rùa có đình chúa Trịnh được xây dưới thời Lê. Bùi Thiết và Chu
Thiên cũng đồng ý rằng các chúa Trịnh đã cho xây đình Tả Vọng trên đảo. Chỉ có
Tang thương ngẫu lục là không nói đến công trình xây cất nào trên cái đảo giữa
hồ Hoàn Kiếm này.
Khó có thể cho rằng các tác giả Tang thương ngẫu lục quên cái đình chúa Trịnh
hay cái đình Tả Vọng bởi vì trong bài có nói tới cái nhà Trung Hòa Đường trong
phủ chúa Trịnh (nằm gần hồ Hoàn Kiếm) thì không thể không nói tới cái đình do
chúa Trịnh xây trên đảo Rùa.Hay là đình đã bị đổ nát, năm 1786
không còn dấu vết gì? Giả thuyết này cũng khó đứng vững bởi vì đình do chúa
Trịnh xây thì không thể bị huỷ hoại ngay từ thời chúa Trịnh còn nắm quyền được.
Hay là đình Tả Vọng được xây sau năm 1786?
Sử chép rằng Nguyễn Huệ "phò Lê, diệt Trịnh", năm 1786 chấm dứt chế
độ cai trị của họ Trịnh. Năm 1789 Nguyễn Huệ đại phá quân Thanh, lên làm vua,
lập ra nhà Nguyễn Tây Sơn. Năm 1802, Nguyễn Ánh diệt nhà Tây Sơn, lập nên nhà
Nguyễn. Nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn đều không quý mến gì các chúa
Trịnh. Không thể có chuyện nhà Tây Sơn hay nhà Nguyễn (trong khoảng từ 1786 đến
1873) xây đình để tưởng nhớ chúa Trịnh.
Năm 2006, tại Hoàng thành Thăng Long có cuộc triển lãm những bức tranh phục
dựng thời gian này. Trong số các bức tranh đó có bức tranh vẽ Tả Vọng đình, do
họa sỹ Trịnh Quang Vũ phụng dựng. Chúng tôi đã chụp lại được bức tranh phục
dựng nói trên,xin vinh dự được giới thiệu với các bạn. Ngoài ra còn
một bức tranh nữa về buổi thiết triều tại Vương phủ chúa Trịnh.Bức
tranh phụng dựng được lấy trong cuốn sách Vương Quốc Bỉ in năm 2004. Trong cuốn
sách này có rất nhiều tranh vẽ về thành Đông Kinh năm 1672.
Căn cứ vào vị trí Tả Vọng Đình được vẽ trong bức tranh được vẽ năm 1672 (trong
cuốn sách Vương Quốc Bỉ vẽ về Thành Đông Kinh năm 1672) chúng ta đã nhìn thấy ở
giữa hồ Tả Vọng, vị trí Tháp Rùa ( ngày nay ) đã có Tả Vọng đình. Do vậy chúng
tôi không thống nhất với kết luận của tác giả Nguyễn Dư: "Qua hai bài Hồ Hoàn
Kiếm của Tang thương ngẫu lục thì phải thừa nhận rằng đến cuối đời Cảnh Hưng
(1786, tức là năm Nguyễn Huệ chấm dứt sự nghiệp các chúa Trịnh) trên đảo Rùa
không có đình chúa Trịnh hay đình Tả Vọng.Căn cứ vào một số sách và
bản đồ, của ta và của Pháp, thì có thể tạm kết luận rằng:Thời chúa
Trịnh trên đảo Rùa chưa có xây cất. Đình Tả Vọng (hay đình chúa Trịnh) nằm trên
đảo Ngọc Sơn chứ không phải trên đảo Rùa”.
Điều đơn giản là bức tranh về Tả Vọng đình ở giữa hồ có từ năm 1672. Các cứ
liệu mà tác giả Nguyễn Dư đưa ra sau đó năm 1786 chưa có tính thuyết phục bằng
bức tranh vẽ nói trên.
HÀ HỒNG
Tags Tả Vọng Đình Tháp Rùa Hồ Gươm Văn hóa Hồ Gươm
Các tin khác
Bà Cẩn bán nước chè ở đây có thâm niên vài chục năm do vậy bà là kho chuyện về tình yêu của những người từng đến đây uống nước chè.
Cây đa gần nhà vệ sinh công cộng trên phố Đinh Tiên Hoàng (Ước chừng gần 200 năm tuổi) tự đổ vào chiều tối ngày 16/7/2008.
Chiều 9/9/2024, Công ty Công viên cây xanh Hà Nội đã huy động một cần cẩu tay với dài hàng chục mét, một máy xúc và một tốp công nhân khoảng mười người đến trồng lại cây khu vực Hồ Gươm.
Cơn bão số 3 (bão Yagi) có sức gió gần tâm bão cấp 12-13 giật cấp 16, tiến thẳng vào các tỉnh phía Bắc trong đó có Hà Nội, để lại những hậu quả nặng nề về người và tài sản. Nhiều nhà bị tốc mái, cây đổ vào ô tô, vào nhà. Ước tính hàng nghìn cây xanh ở Hà Nội bị ngã, đổ.
