Đó là Trung tâm xử lý chất thải rắn, do Công ty Cổ phần Tập đoàn Indevco (Indevco) làm chủ đầu tư, xây dựng tại điểm giáp ranh hai xã Vũ Oai, Hòa Bình, thuộc huyện Hoành Bồ cũ nay là thành phố Hạ Long, và khu 7B phường Quang Hanh, thành phố Cẩm Phả (gọi tắt là Nhà máy rác Vũ Oai).

Cụ thể, dự án Khu liên hợp xử lý chất thải rắn được lập quy hoạch năm 2012, quy mô nghiên cứu 900ha. Ngày 28/5/2013, UBND tỉnh Quảng Ninh cấp giấy chứng nhận đầu tư cho Indevco với tổng mức đầu tư trên 1.500 tỷ đồng, quy mô sử dụng đất trên 630ha, gộp 2 dự án là nghĩa trang đài hóa thân hoàn vũ và nhà máy xử lý rác. Ngày 15/02/2016, UBND tỉnh Quảng Ninh có Quyết định số 468/QĐ-UBND phê duyệt quy hoạch 1/500 cho nhà máy rác, diện tích sử dụng đất 178,33ha.

Tháng 5/2015, nhà máy rác động thổ xây dựng 6 lò đốt rác, công suất mỗi lò 150 tấn/ngày, công suất chung của 6 lò bằng 900 tấn rác/ngày; 1 lò đốt chất thải rắn y tế công suất 3,6 tấn/ngày, với công nghệ xử lý rác được quảng cáo là hiện đại, tiên tiến, quy mô lớn nhất Việt Nam, bởi tính ưu việt như có thiết bị tối tân phân loại rác tự động, đốt trực tiếp ngay khi rác được vận chuyển về nhà máy. Lượng rác còn lại sau khi đốt chỉ phải xử lý chôn lấp tối đa không quá 5%. Nhà máy tổng mức đầu tư khái toán trên 1.000 tỷ đồng, diện tích sử dụng đất khoảng 300ha. Kế hoạch quý I/2018, đưa 2 lò vào hoạt động thực nghiệm và đến tháng 7/2018 sẽ đưa tiếp 4 lò còn lại vào hoạt động.

Nhưng không hiểu vì sao mà từ năm 2018 đến nay, chủ đầu tư loay hoay "nhóm” mãi mà lò không cháy, không đốt được rác. Theo quy hoạch đổ thải, xử lý rác thải rắn của tỉnh Quảng Ninh thì 4 huyện, thị, thành phố trực thuộc phải tập kết rác về đây xử lý. Từ ngày 01/11/2016 – 31/11/2020, khối lượng rác tập kết về nhà máy này chờ đốt là 785.000 tấn.

Ngày 21/102020, Indevco có Văn bản số 96/Indevco về việc ngừng tiếp nhận chất thải rắn sinh hoạt, theo đó còn một số Văn bản như: Văn bản số 109 báo cáo và thông báo vắn tắt nội dung vì nhà máy không đốt được rác nên không tiếp nhận rác về chờ đốt nữa.

Ngày 26/4/2021, Indevco có Văn bản trình bày: Dự án triển khai theo Quyết định đầu tư số 1068/QĐ-UBND ngày 8/4/2016 của UBND tỉnh, đã xây dựng xong cơ sở hạ tầng, một nhà máy gồm 6 lò hỏa thiêu rác, công suất 900 tấn/ngày; hệ thống xử lý khí sau đốt; trạm xử lý nước rỉ rác công suất 100m3/ngày đêm. Tháng 1/2019, Indevco đã vận hành thử và thử trong 4 tháng liền mà không đạt được kết quả kỹ thuật kể cả khối lượng và khí thải. Indevco đã tạm dừng cả hệ thống, dỡ bỏ các hạng mục xây dựng không đạt yêu cầu, thuê chuyên gia có kinh nghiệm xem xét, hiệu chỉnh, khắc phục lại hệ thống lò thiêu, xử lý sau khi đốt. Nhưng mọi nỗ lực chưa đưa ra được phương án khả thi.

Từ 1/5/2021, trước bế tắc trên, Indevco đã dừng hẳn việc tiếp nhận rác chờ đốt, các địa phương tự lo địa điểm và công nghệ xử lý rác của mình. Nhưng theo quy hoạch vị trí đổ thải, xử lý rác thải rắn đóng cọc ở đây rồi, dù đất này còn do Indevco quản lý, tỉnh chưa có quyết định thu hồi đất. Nhưng không còn nơi nào khác, bất đắc dĩ xe chở rác thải sinh hoạt ở thành phố Hạ Long và Cẩm Phả vẫn ùn ùn kéo về đây xả rác, khoảng 800 tấn/ngày. Lượng rác còn lưu cữu từ năm 2016 đến nay là 860.000 tấn, đang tự phân hủy, hiểm họa môi trường.

Indevco đóng cửa nhà máy rác, nhưng thành phố Hạ Long và Cẩm Phả không thể để rác ứ đọng trong đô thị một ngày. UBND tỉnh kịp thời "giải cứu”, có chỉ đạo cho một doanh nghiệp là Judenco tiền thân là doanh nghiệp thành viên của Tập đoàn Indevco xử lý tạm thời bằng phương pháp chôn lấp vốn đã bỏ từ năm 2016, vì tính cấp bách, tạm xử lý trong 12 tháng, dự kiến mỗi ngày khoảng 500 tấn, ứng với một năm là 185.000 tấn. Như vậy là dân đô thị Hạ Long và Cẩm Phả yên lòng năm 2021 rác thải không tồn động trong khu dân cư.

Trở lại vấn đề một nhà máy công nghệ đốt rác đầu tư nghìn tỷ đồng xây dựng xong đang đốt thử bỗng dừng vận hành và không nhận rác nhập kho chờ đốt, khiến dư luận quan tâm chưa rõ "cơm sống tại nồi hay tại vung”, đã nổ ra cuộc tranh luận thú vị với nhiều ý kiến khác nhau. Trong đó có ý kiến, Indevco không chú trọng xây dựng nhà máy rác mà lập dự án vờ, cốt để khai thác than dưới lòng đất. Theo báo cáo của Indevco với tỉnh Quảng Ninh, đến 31/5/2017, tận thu được 185.000 tấn than nguyên khai. Ngày 24/5/2019, Indevco báo cáo Tổng cục Địa chất và Khoáng sản (trong Công văn số 1242/ĐCKS-KTĐCKS), kèm theo bản kê khai lượng than thu hồi hơn 154.000 tấn. Tuy con số có khác nhau, có thể còn chưa phản ánh đúng số lượng thực tế, nhưng rõ ràng dưới lòng đất có trữ lượng than lớn. 612,47ha đất UBND tỉnh Quảng Ninh giao cho Indevco sử dụng, khu vực phía Tây còn bao trùm lên phần lớn ranh giới khai trường của mỏ than Hà Ráng đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp phép khai thác từ năm 2008.

Ý kiến cho rằng Indevco khai thác hết "vàng đen” dưới lòng đất thì rút sào, để lại gánh nặng rác rưởi lên vai chính quyền và nhân dân địa phương, cũng gợi lên vấn đề không thể bỏ ngoài tai được. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng làm kinh tế chẳng ai chê món lợi kẹp, chẳng qua là Indevco chọn nhầm chuyên gia kỹ thuật, nhà thầu xây dựng lò bễ thất cách không đốt được rác. Indevco chịu nhiều thiệt hại trong thương vụ này.

Trong 5 năm từ 2016 - 2020, Indevco đã đầu tư giải phóng mặt bằng 145ha, với chi phí 43.804.120.000 đồng và trả tiền thuê đất một lần cho cả thời gian thuê đất xây dựng nhà máy rác trên diện tích 145ha; xây dựng hạ tầng kỹ thuật, đường giao thông nội bộ kiên cố thoáng rộng; khu tiếp nhận rác chờ đốt có mái che ký hiệu R7, R8... Tiêu điểm là một nhà máy hỏa thiêu rác hoành tráng, quy mô lớn nhất toàn quốc với dây chuyền công nghệ hiện đại, thiết bị nâng hạ kiểu robot tự động, 6 lò hỏa thiêu cỡ 150 tấn rác/ngày; các lò hoạt động độc lập còn có thể liên hoàn tạo thế cộng hưởng nhiệt... khái toán hàng nghìn tỷ đồng. Trong 4 tháng vận hành thử nói trên, Indevco chạy đôn chạy đáo mời các chuyên gia kỹ thuật hỏa thiêu rác đến giúp đỡ và kỳ công sửa sang cấu trúc lại lò bễ, cả việc hạ công suất từ 150tấn/ngày xuống 50 tấn/ngày, chi phí tốn kém mà khi nổi lửa hết xăng dầu mồi, là lò lại tắt ngấm.

Riêng khoản ứng trước chi phí cho việc tập kết, lưu chứa tạm 860.000 tấn rác chờ đốt trong 4 năm đầu tư khoảng trên 115 tỷ đồng. Hiện không đốt được rác, Indevco phải cởi hầu bao trả lại 61.295.375.000 đồng tiền tạm ứng hỏa thiêu rác cho các địa phương tạm thu từ 01/11/2016 đến hết tháng 10/2017 gồm: Thành phố Hạ Long (đã trả) 33.515.369.000 đồng; thành phố Cẩm Phả (đã trả) 21.085.218.000 đồng; thị xã Quảng Yên 5.024.127.000 đồng; huyện Hoành Bồ nay đã nhập về thành phố Hạ Long (đã trả) 1.453.642.000 đồng...

Indevco không dễ bỏ ra ngần ấy công của xây dựng nhà máy rác để đánh đổi lấy vài trăm ngàn tấn than (giá than thời điểm năm 2016 than cám I giá 2,6 triệu đồng tấn, than cục các loại giá từ 3,15 - 3,43 triệu đồng tấn). Tuy nhiên món lợi từ tận thu than là nguồn thu hấp dẫn, song xử lý rác thải là nghề "buôn thất nghiệp, lãi quan viên”, nhiều doanh nghiệp muốn nhân cơ hội này thâu tóm thị trường, trong đó có Công ty Judenco. Kể cả Indevco vừa "vỡ trận” xây lò đốt rác thông dụng không thành, tháng 2/2021, tiếp tục có văn bản xin lập dự án mới với đề xuất nghiên cứu điều chỉnh quy hoạch đầu tư xây dựng khu trung tâm xử lý chất thải rắn, trồng cây ăn quả, rau sạch chất lượng cao và công viên cây xanh... Trong đó trọng tâm là sử dụng 6ha xây dựng một nhà máy xử lý rác sinh hoạt công nghệ đột phát điện trên nền đất cũ.

Indevco đóng cửa nhà máy hỏa thiêu rác khi vừa xây xong và không nhận rác thải sinh hoạt về chờ đốt, khiến 2 đô thị lớn là thành phố Hạ Long và Cẩm Phả long đong, phú quý giật lùi tìm nơi chôn rác, cung cách xử lý rác vốn lạc hậu đã bỏ từ 5 năm trước.

Dư luận thì bàn tán rằng, thành phố Hạ Long và Cẩm Phả cả tin vào khả năng hỏa thiêu rác của Indevco mới ra nông nỗi này. Nay chẳng phải đâu xa Hạ Long và Cẩm Phả nên đến tham quan thành phố Uông Bí và thị xã Quảng Yên, rác thải sinh hoạt đô thị thải ra 200 tấn/ngày thu gom đến đâu đưa vào nhà máy rác Khe Giang đốt hết ngay đến đó.

Nhà máy hỏa thiêu rác đầu tư nghìn tỷ đồng vừa xây dựng xong đóng cửa, không nhận rác chờ đốt khiến nhiều đô thị lớn ở Quảng Ninh long đong tìm nơi chôn rác.