Hoàng Văn Vy - Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ môi trường miền Bắc (Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường)    phát biểu tại Hội thảo An toàn lao động và Bảo vệ môi trường ngành Công Thương

Tuy nhiên, do việc hình thành các CCN hầu hết không theo quy hoạch, chủ yếu là khu vực để các địa phương di dời các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ gây ô nhiễm môi trường hoặc cấp phép hoạt động cho loại hình hoạt động có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường tại địa phương; do đó, các CCN được thành lập hầu hết có quy mô nhỏ (từ vài ha đến vài chục ha) và chỉ nằm trong phạm vi quản lý của địa phương; không phải là những khu sản xuất tập trung (khu công nghiệp) được Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập; do đó, việc quy hoạch BVMT và chủ thể quản lý ở mỗi địa phương đối với các CCN cũng rất khác nhau; quy mô sản xuất của các dự án đầu tư trong CCN hầu hết là quy mô nhỏ và vừa hoặc chỉ tương đương quy mô hộ gia đình; cơ sở vật chất và hạ tầng kỹ thuật về giao thông và BVMT tại các CCN cũng vì thế rất hạn chế. Mặc dù vậy, cũng không thể phủ nhận vai trò rất quan trọng của các CCN trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội và giải quyết việc làm của nhiều địa phương trong thời gian qua. Tuy nhiên, công tác bảo vệ môi trường (BVMT) tại các CCN thời gian qua còn rất nhiều hạn chế, bất cập.

Quá trình quản lý môi trường tại các CCN thời gian qua cho thấy, công tác BVMT tại các CCN luôn là vấn đề nóng và khó giải quyết, đặc biệt là tại các CCN làng nghề (VD: CCN làng nghề Giấy Phong khê - Bắc Ninh; CCN Dệt-nhuộm Thái phương - Thái Bình,…). Nhìn chung các CCN đều có chung những nhóm vấn đề tồn tại, hạn chế cần được quan tâm giải quyết.

- Thứ nhất. Thiếu quy hoạch hạ tầng kỹ thuật về BVMT. Do hầu hết các CCN được hình thành nhằm để giải quyết những vấn đề bức xúc về môi trường tại địa phương, nên để đảm bảo di dời nhanh chóng thay vì phải quy hoạch, đầu tư hạ tầng CCN thì công đoạn rất quan trọng này gần như bị bỏ qua, dẫn đến sau khi CCN được lấp đầy mới đặt vấn đề quy hoạch đầu tư hạ tầng thu gom, xử lý nước thải và thoát nước mưa, gây rất nhiều khó khăn khi triển khai. Nhiều CCN khi hình thành, cơ sở hạ tầng chưa có, và đều do các doanh nghiệp tự bỏ kinh phí để đầu tư nên khá manh mún, thiếu đồng bộ; khi thực hiện chủ trương đầu tư hạ tầng kỹ thuật gặp nhiều khó khăn, nhiều CCN gần như không thể thực hiện được, hoặc chỉ giải quyết theo hướng bắt buộc phải lựa chọn quy hoạch hạ tầng kỹ thuật theo hiện trạng xây dựng, do vướng bồi thường, giải phóng mặt bằng, rất phức tạp và tốn kém. 

- Thứ hai. Không có báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM). Đây là tình trạng chung và phổ biến tại nhiều CCN. Do áp lực thời gian và thiếu chủ đầu tư hạ tầng ngay từ ban đầu nên hầu hết các CCN trước đây không có ĐTM, do đó, làm phát sinh rất nhiều hệ luỵ về môi trường. Thậm chí, nhiều CCN đến nay đã trở thành những điểm nóng, nhức nhối về môi trường tại các địa phương; do chúng ta tập trung nhiều cơ sở sản xuất về một khu vực, nhưng không có đánh giá tác động môi trường, nhiều CCN ở vị trí không phù hợp (trong nội thành, nội thị; quá gần các khu dân cư;….)

- Thứ ba. Xử lý chất thải CCN còn nhiều bất cập và hạn chế. Đối với các khu sản xuất tập trung, vấn đề môi trường lớn nhất là xử lý nước thải, đặc biệt đối với các CCN tập trung các cơ sở hoạt động có phát sinh nhiều nước thải. Để giải quyết được bài toán xử lý nước thải phải có quy hoạch đồng bộ ngay từ đầu, với hàng loạt các công đoạn: Đấu nối - Thu gom - Xử lý - Xả ra nguồn tiếp nhận; tuy nhiên, để làm được điều này, trong điều kiện không có quy hoạch ngay từ khi hình thành CCN là vấn đề hết sức nan giải; điều này lý giải tại sao nhiều CCN hiện nay không có hệ thống xử lý nước thải tập trung.

Do các cơ sở sản xuất trong CCN hầu hết quy mô nhỏ, công nghệ lạc hậu nên hiệu quả kinh tế  còn rất hạn chế, vì vậy chất thải phát sinh lớn, đồng nghĩa với việc gia tăng chi phí xử lý chất thải, nên việc xử lý chất thải rắn và đầu tư hệ thống xử lý khí thải không được quan tâm; việc đầu tư hệ thống xử lý khí thải đạt quy chuẩn và hoạt động thu gom, xử lý chất thải rắn tại các CCN cũng rất hạn chế; nên bên cạnh ô nhiễm do nước thải, nhiều CCN còn bị ô nhiễm nặng về chất thải rắn và khí thải công nghiệp.

- Thứ tư. Không phân định phân khu chức năng. Trong các khu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung, việc quy hoạch phân khu chức năng là hết sức quan trọng, nhằm triệt tiêu khả năng những loại hình sản xuất trong CCN có thể tương tác, mâu thuẫn nhau về môi trường, làm phát sinh khiếu kiện rất khó giải quyết; nhiều trường hợp bị phá sản theo nguyên lý tự đào thải kiểu "một mất, một còn”. Do việc quy hoạch phân khu chức năng chỉ được đánh giá, hoạch định trong ĐTM, nên khi nhiều CCN hoạt động không có ĐTM, sẽ làm phát phát sinh mâu thuẫn, tương tác về môi trường khi các dự án trong CCN đi vào hoạt động (VD: Vụ Công ty CP Cao Hà và Công ty TNHH kính Việt Hưng tại CCN Phố Nối, Hưng Yên; vụ Công ty Thép đặc biệt Shengli với Công ty TNHH Đầu tư Chế biến Xuất nhập khẩu - Nông sản thực phẩm Thái Bình;....);

- Thứ năm. Cảnh quan môi trường bị phá vỡ, khó đảm bảo tỷ lệ diện tích cây xanh, thảm cỏ. Một vấn đề môi trường CCN cũng rất được quan tâm là xây dựng hạ tầng giao thông trong CCN, liên quan đến hệ thống cây xanh, thảm cỏ và công trình phụ trợ dọc các tuyến đường nội bộ CCN đem lại mỹ quan cho CCN; tuy nhiên, do không được quy hoạch ngay từ đầu nên việc xây dựng hạ tầng giao thông và cây xanh, thảm cỏ trở thành bức tranh chắp vá với những tuyến đường ngoằn ngoèo, chật hẹp. Tỷ lệ cây xanh, thảm cỏ cũng rất thấp, theo quy định của Bộ Xây dựng, đối với các khu sản xuất tập trung, tỷ lệ này trước đây là 20%, hiện nay quy định không dưới 10% diện tích CCN; tuy nhiên, do thiếu quy hoạch từ đầu nên nhiều CCN khó đạt tỷ lệ quy định của Bộ Xây dựng.

- Thứ sáu. Không có chủ đầu tư hạ tầng CCN. Đối với các khu sản xuất tập trung, việc có chủ đầu tư hạ tầng đồng nghĩa với việc khu sản xuất tập trung đó sẽ được đầu tư hạ tầng của khu, trong đó có hạ tầng về môi trường. Đối với các CCN, theo kết quả thanh tra công tác BVMT, trên phạm vi cả nước hiện nay có khoảng 10% CCN được thanh tra có chủ đầu tư hạ tầng CCN; 90% CCN còn lại được giao cho UBND cấp huyện hoặc cấp xã quản lý, một số tỉnh do Sở Công thương hoặc một số CCN giao Ban Quản lý các khu công nghiệp của tỉnh quản lý; lý do chủ yếu là: (1) Diện tích các CCN khá nhỏ; (2) Đầu tư hạ tầng gặp nhiều khó khăn; (3) Một số CCN mới thành lập được quy hoạch hạ tầng, có chủ đầu tư, đều phấn đấu để được bổ sung vào quy hoạch và nâng hạng thành khu công nghiệp. Việc đầu tư hạ tầng CCN nếu chỉ sử dụng ngân sách mà không phải từ nguồn xã hội hoá sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong điều kiện nguồn ngân sách địa phương còn hạn hẹp. Khi hạ tầng CCN đã không có chủ đầu tư thực thụ từ xã hội hoá, công tác bảo vệ môi trường tại các CCN sẽ chẳng bảo giờ được quan tâm theo đúng nghĩa.

Để khắc phục những tồn tại, hạn chế trong công tác BVMT tại các CCN nêu trên, cần triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp sau đây:

1. Đối với các CCN hiện hữu, cần có sự vào cuộc quyết liệt của UBND các cấp trong việc rà soát lại các CCN đã thành lập trên địa bàn để có phương án quy hoạch đầu tư hạ tầng CCN thông qua việc hoàn thiện ĐTM; quy hoạch hạ tầng, kể cả phương án bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng để đầu tư hạ tầng CCN hoàn chỉnh, đồng bộ. Tạm dừng việc quy hoạch phát triển các CCN thay bằng khu công nghiệp. Chỉ cấp phép đầu tư cho các dự án mới vào CCN đã có đầu tư hạ tầng hoàn chỉnh.

2. Cần đẩy mạnh chính sách xã hội hoá thu hút đầu tư hạ tầng CCN thay vì đầu tư từ nguồn ngân sách Nhà nước như hiện nay.

3. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến rộng rãi và triển khai mạnh mẽ chương trình sản xuất sạch hơn tại các cơ sở sản xuất trong các CCN; có chính sách hỗ trợ chuyển đổi công nghệ sản xuất theo hướng hiện đại, tiết kiệm năng lượng, thân thiện môi trường.

4. Tăng cường kiểm tra, thanh tra trách nhiệm quản lý môi trường CCN và các cơ sở sản xuất trong các CCN; cần giám sát đặc biệt đối với các CCN đang là điểm nóng, bức xúc về môi trường để từng bước yêu cầu hoàn thiện thủ tục môi trường đầu tư hạ tầng CCN và xử lý chất thải tại các CCN và cơ sở trong CCN.

Tóm lại, phát triển Công nghiệp luôn là trụ cột của phát triển kinh tế - xã hội đất nước, trong đó có vai trò không thể thiếu của các CCN; để đạt được mục tiêu phát triển bền vững, rất cần sự vào cuộc quyết liệt của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công thương và UBND các cấp để tăng cường công tác BVMT tại các CCN, bởi đây là một bộ phận không thể thiếu của phát triển Công nghiệp nước ta và đây cũng chính là vấn đề môi trường bức xúc tại các khu sản xuất tập trung cần được quan tâm giải quyết./.

                             Hoàng Văn Vy - Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ môi trường miền Bắc (Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường)