Đây được coi là bước đột phá trong việc giảm gánh nặng môi trường cho các nước thứ ba và là bước tiến mới của EU hướng tới nền kinh tế tuần hoàn, bền vững.
Từ giữa năm 2026, khi quy định chính thức có hiệu lực, 27 quốc gia EU sẽ không còn được phép xuất khẩu rác thải nhựa ra ngoài Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) - gồm các nước giàu.
Xuất khẩu chất thải nhựa sang 38 quốc gia OECD sẽ phải tuân theo các điều kiện nghiêm ngặt, bao gồm nghĩa vụ áp dụng thủ tục thông báo và chấp thuận trước bằng văn bản cũng như giám sát việc tuân thủ một cách chặt chẽ hơn.
Chất thải nhựa phù hợp để tái chế chỉ có thể được xuất khẩu nếu quốc gia không thuộc OECD đã thông báo cho Ủy ban châu Âu (EC) rằng họ sẵn sàng tiếp nhận và có thể quản lý bền vững. EC sẽ giám sát tất cả hoạt động xuất khẩu rác thải sang các nước OECD và can thiệp nếu các quá trình này ảnh hưởng đến các nước tiếp nhận. Những biện pháp trên được kỳ vọng sẽ "đặt ra tiêu chuẩn” trong việc ngăn ngừa các vấn đề về sức khỏe và môi trường bắt nguồn từ việc quản lý chất thải không bền vững ở các nước thứ ba.
Ảnh minh hoạ (Nguồn: Internet)
Thỏa thuận này được đưa ra khi các quốc gia đang họp tại Nairobi, Kenya để đàm phán về một hiệp ước toàn cầu về ô nhiễm rác thải nhựa. Văn kiện cần Hội đồng và Nghị viện châu Âu chính thức phê chuẩn trước khi có hiệu lực. Nhà lập pháp Đan Mạch Pernille Weiss cho biết: "EU cuối cùng đã chịu trách nhiệm về chất thải nhựa bằng cách cấm xuất khẩu sang các nước không thuộc OECD”.
Thời gian qua, khoảng một nửa lượng rác thải nhựa xuất khẩu của EU đã đến các nước không thuộc OECD có quy định quản lý chất thải lỏng lẻo hơn. Theo thống kê, mỗi năm, người châu Âu thải ra 25 triệu tấn rác thải nhựa, nhưng chưa đến một phần ba (30%) trong số đó được tái chế. Và trên khắp thế giới, nhựa chiếm khoảng 85% rác thải trên bãi biển.
Thực tế, số lượng lớn rác thải nhựa gửi đến Nam bán cầu thường không được xử lý đúng cách. Phần lớn lượng rác thải này cuối cùng sẽ được đưa vào bãi rác, đổ ra đại dương hoặc bị đốt vì các quốc gia không có khả năng xử lý rác thải một cách bền vững.
Theo Eurostat, EU đã xuất khẩu hơn 1,1 triệu tấn rác thải nhựa vào năm 2022 sang các nước ngoài châu Âu như Malaysia, Indonesia... Nhưng với việc ngày càng nhiều nước châu Á đưa ra các hạn chế nhập khẩu rác thải nhựa từ phương Tây - sau khi Trung Quốc áp đặt lệnh cấm vào năm 2018, các lựa chọn của châu Âu để loại bỏ rác thải đang bị thu hẹp.
Theo một cuộc khảo sát năm 2020 của Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế (Interpol), lệnh cấm nhập khẩu rác thải của Trung Quốc đã góp phần thúc đẩy "các chuyến hàng rác thải bất hợp pháp, chủ yếu được chuyển hướng đến Đông Nam Á, quá cảnh qua nhiều quốc gia để ngụy trang nguồn gốc của lô hàng". Cơ quan này cũng ghi nhận "sự gia tăng các vụ cháy và chôn lấp rác thải bất hợp pháp ở châu Âu và châu Á”.
Theo Văn phòng Liên hợp quốc về ma túy và tội phạm (UNODC), các chuyến hàng rác thải bất hợp pháp ở châu Âu và các nước thứ ba đã chiếm từ 15% đến 30% tổng lượng rác thải buôn bán của EU, tạo ra doanh thu hằng năm là 9,5 tỷ euro.
Trước thực trạng trên, Nghị viện châu Âu (EP) đã thúc đẩy việc hạn chế cũng như cấm xuất khẩu rác thải nhựa. Văn kiện vừa được các quốc gia thành viên nhất trí nhằm giảm sử dụng nhựa, khuyến khích phân loại và tái chế tốt hơn trên khắp lục địa. Theo dữ liệu của EU, sản lượng nhựa toàn cầu đã tăng theo cấp số nhân từ 1,5 triệu tấn năm 1950 lên 359 triệu tấn vào năm 2018.
Để giải quyết vấn nạn này, EU đã đặt mục tiêu tái chế 55% bao bì nhựa rác thải vào năm 2030 như một phần của Sáng kiến thỏa thuận xanh. Trong khi đó, EC đã công bố kế hoạch thành lập một nhóm nhằm phối hợp hành động giữa các nước thành viên trong việc phát hiện và ngăn chặn các chuyến hàng chất thải nhựa bất hợp pháp. Nỗ lực hợp tác này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm tính hiệu quả của các quy định mới.
Quyết định của EU ngừng xuất khẩu chất thải nhựa sang các nước nghèo là một bước tiến mới hướng tới giảm ô nhiễm nhựa và thúc đẩy quản lý chất thải có trách nhiệm. Bằng cách thực hiện các điều kiện chặt chẽ hơn đối với xuất khẩu chất thải nhựa và ưu tiên tái chế, EU đang làm gương cho các quốc gia khác trong cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa. Thỏa thuận này đánh dấu bước phát triển tích cực trong nỗ lực toàn cầu nhằm tạo ra một tương lai bền vững hơn.
VĨNH HẢI (T/h)
