TS. Lê Hải Đường - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lập pháp, Uỷ ban thường vụ Quốc hội chủ trì hội thảo. 

Hội thảo nằm trong khuôn khổ đề tài khoa học do TS.Nguyễn Quang Hùng, Văn phòng Quốc hội làm chủ nhiệm.

Tham dự hội thảo có TS.Nguyễn Trung Thắng, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Tài nguyên môi trường - Bộ Tài nguyên và Môi trường; TS.Nguyễn Thành Yên, Phó vụ trưởng Vụ Quản lý chất thải, Bộ Tài nguyên và Môi trường; TS.Nguyễn Ngọc Lý, Chủ tịch Hội đồng Trung tâm Nghiên cứu Môi trường và Cộng đồng (CECR); TS.Đỗ Thanh Bái, Hội Hoá học Việt Nam; PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược chính sách tài nguyên và môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường; TS.Hoàng Thị Duyến, Đại học Việt Nhật; PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến, nguyên Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật, Bộ Xây dựng….

Các đại biểu đã cùng thảo luận và đóng góp ý kiến về nhiều nội dung liên quan đến việc quản lý chất thải rắn đô thị (CTRĐT) như: Thực trạng pháp luật quản lý CTRĐT của Việt Nam trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4; thực trạng thực thi pháp luật quản lý CTRĐT ở Việt Nam; cơ chế tài chính thúc đẩy quản lý CTRĐT trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4; một số quan điểm, định hướng sửa đổi, bổ sung pháp luật về quản lý CTRĐT phù hợp với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 ở Việt Nam; định hướng xây dựng các giải pháp về chính sách quản lý, kiểm soát và phát triển các công nghệ xử lý CTR sinh hoạt.

Phát biểu khai mạc hội thảo, TS.Lê Hải Đường khẳng định, Quản lý CTRĐT là việc quan trọng, cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng và phải có chiến lược lâu dài. Viện Nghiên cứu lập pháp rất coi trọng đề tài nghiên cứu này. Đề tài sẽ góp phần cung cấp thêm cơ sở khoa học, lý luận và thực tiễn trong quá trình xây dựng pháp luật, các quy định, chính sách về quản lý chất thải.

Các đại biểu cho rằng, các văn bản, quy định về quản lý CTRĐT tại Việt Nam hiện nay đã khá đầy đủ và hoàn thiện, nhất là Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã được ban hành từ 17/11/2020 và có hiệu lực từ 1/1/2022 với nhiều điểm mới và tiến bộ hơn hẳn so với Luật Bảo vệ môi trường năm 2014. Vấn đề đặt ra là việc thực thi Luật như thế nào cho đạt hiệu quả cao nhất. Các đại biểu đều thống nhất quan điểm, các chính sách pháp luật khi ban hành cần được ngắn ngọn, dễ hiểu và dễ thực thi.

Trong Quản lý CTRĐT, tỷ lệ thu gom CTRSH khu vực đô thị trên toàn quốc năm 2020 đạt 94,71% chất thải phát sinh, một số địa phương đạt tỷ lệ thu gom cao như Bình Dương, Đồng Nai, Thái Bình, Cần Thơ, Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Hà Nội. Một số tỉnh/thành phố có sử dụng trạm trung chuyển chất thải trong quá trình thu gom, vận chuyển. Tuy vậy, việc lựa chọn các khu vực tập kết và các trạm trung chuyển thường khó khăn, hay gặp phải sự phản đối của người dân do việc tập kết và trung chuyển phát sinh mùi hôi, nước rỉ rác và thu hút côn trùng, ảnh hưởng đến môi trường.

Phương pháp xử lý CTRĐT tại Việt Nam hiện nay chủ yếu là chôn lấp (71%), 16% bằng phương pháp phân compost; 13% bằng phương pháp đốt; nhiều bãi chôn lấp không hợp vệ sinh hoặc các bãi tập kết chất thải cấp xã gây ô nhiễm môi trường. Nhiều địa phương đã và đang xây dựng và đưa vào vận hành các cơ sở xử lý CTRSH bằng phương pháp đốt phát điện và được coi là một trong những phương pháp xử lý CTRSH có nhiều ưu điểm nhất hiện nay. 

Tuy vậy, việc quản lý CTRĐT hiện nay đang gặp một số tồn tại và hạn chế như: Phần lớn CTRSH chưa được phân loại tại nguồn, các chương trình phân loại CTRSH tại các địa phương tuy được triển khai nhiều năm gần đây nhưng mang tính xây dựng mô hình, chưa đồng bộ; Tỷ lệ chất thải được chôn lấp còn cao; công nghệ xử lý CTRSH của nhiều cơ sở còn lạc hậu; Công suất xử lý CTRSH hiện hữu không đáp ứng được khối lượng CTRSH phát sinh, trong khi việc đầu tư xây dựng mới hoặc mở rộng dự án không đáp ứng yêu cầu; Các công nghệ xử lý CTRSH tiên tiến, hiện đại có giá thành đầu tư, xử lý cao trong khi ngân sách của các địa phương dành cho xử lý CTRSH còn hạn chế.

TS.Nguyễn Trung Thắng, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Tài nguyên môi trường đưa ra một số đề xuất giải pháp tiếp tục thực hiện để nâng cao quản lý CTRĐT, đó là: Ban hành và công bố danh mục công nghệ xử lý CTRSH khuyến cáo áp dụng tại Việt Nam; Xây dựng và ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về bãi chôn lấp chất thải rắn và về lò đốt chất thải; Ban hành hướng dẫn kỹ thuật về phân loại rác thải tại nguồn; Ban hành các hướng dẫn kỹ thuật đối với việc cải tạo, nâng cấp và xử lý ô nhiễm môi trường tại các bãi chôn lấp rác thải không hợp vệ sinh; Tuyên truyền, phổ biến pháp luật; truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng về quản lý CTRSH; Triển khai thực hiện hiệu quả quy định trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu; Khuyến khích đầu tư xây dựng và vận hành cơ sở xử lý CTRSH theo quy định của pháp luật về BVMT và Luật đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP); Xây dựng, hoàn thiện và ban hành các định mức kinh tế - kỹ thuật về thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH; Các địa phương cần bố trí quỹ đất cho khu xử lý CTRSH theo quy hoạch, bố trí đủ kinh phí cho việc đầu tư xây dựng, vận hành hệ thống thu gom, lưu giữ, trung chuyển, vận chuyển và xử lý CTRSH trên địa bàn.

PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến phát biểu tại hội thảo: Chủ đề "Quản lý CTĐT trong bối cảnh cuộc cách mạng 4.0" là một chủ đề rất "hot" hiện nay. Nhiều ý kiến phát biểu đã đề cập đến hiện trạng thu gom, vận chuyển, xử lý, tái chế, thực trạng về quản lý, hệ thống pháp luật có liên quan. Tuy nhiên một vài vấn đề liên quan trực tiếp đến chủ đề của hội thảo thì rất ít ý kiến".

PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến đặt vấn đề: "Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 tác động như thế nào đến quản lý CTRĐT? Trước hết, về quản lý nhà nước, đó là phải xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu về chất thải đô thị - nông thôn. Hệ thống này kết nối với cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia, dễ dàng sử dụng, trao đổi, chia sẻ. Cơ sở dữ liệu đóng vai trò rất quan trọng trong chuyển đổi số, đô thị thông minh. Tiếp đó là công nghiệp 4.0 góp phần cải cách hành chính nhà cung cấp giấy phép môi trường (giấy phép xử lý, xả thải), thanh tra,kiểm tra.Cách mạng công nghệ 4.0 góp phần nâng cao năng lực truyền thông, đào tạo...

Khía cạnh quản lý vận hành, khai thác cơ sở xử lý vận hành, khai thác: hiện đại hoá khâu xử lý, giảm ghánh nặng nhân công vận hành, hiện đại hoá khâu kiểm soát, quản lý... Cách mạng 4.0 góp phần nâng cao hiệu quả thu gom, vận chuyển, quan trắc, cảnh báo môi trường, giảm thiểu nguy cơ, sự cố"...

Quản lý CTRĐT trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 có tác động rất lớn, nếu biết tận dụng có hiệu quả sẽ góp phần đổi mới công tác quản lý này.

"Về nguồn lực đầu tư cho quản lý CTR: Quản lý CTR là một trong năm lĩnh vực ưu tiên áp dụng PPP, trong khi đó chưa có hướng dẫn áp dụng PPP cho lĩnh vực này. Vì tính chất đặc thù nên việc áp dụng PPP cho quản lý CTRĐT cầm phải có hướng dẫn riêng. Quản lý CTRĐT là một loại hình dịch vụ thiết yếu, nhà nước có trách nhiệm trong việc quản lý, cụ thể ở đây là chính quyền các cấp phải sử dụng ngân sách địa phương để thực hiện việc này. Theo luật PPP, Bộ quản lý nhà nước có trách nhiệm xây dựng các hướng dẫn thực hiện PPP theo lĩnh vực quản lý" - PGS.TS.Nguyễn Hồng Tiến nói thêm.

Tại hội thảo, các đại biểu cũng đã nêu lên những kinh nghiệm của một số nước Châu Âu, Châu Á trong xây dựng chính sách quản lý CTRĐT, kinh nghiệm trong phân loại rác tại nguồn, áp dụng công nghệ tiên tiến trong xử lý CTRĐT… Nếu đủ điều kiện về tài chính, xây dựng được cơ chế phù hợp, biết cách vận dụng linh hoạt, Việt Nam hoàn toàn có thể lựa chọn được những mô hình quản lý, công nghệ tối ưu, phù hợp với điều kiện thực tiễn.